آیا تفاوت جنسیتی تابع یادگیری های اجتماعی است؟

چکیده: یکی از مباحث بسیار مهم در شخصیت شناسی، دانستن تفاوت های جنسیتی میان زن   و مرد است. برخی بر این باور هستند که این تفاوت ها، تکوینی نیست و حاصل آموزش هایی است که در اجتماع به هر یک از جنس مرد و زن داده می شود. با ما همراه باشید تا با این مسئله بیشتر آشنا شوید. 

 تعداد کلمات 859 / تخمین زمان مطالعه 5 دقیقه

یکی از سئوالاتی که در میان مباحث مطالعات زنان مطرح می شود این است که آیا جنسیت و صفت های خاص هر یک از دو جنس مرد و زن تابع ذات و سرشتی آدمی است که در او به ودیعت گذاشته اند یا آنکه این تفاوت در جنسیت حاصل یادگیری های اجتماعی است؟
پیش از ورود به بحث لازم است تعریفی از «تفاوت های جنسیتی» نیز بیان شود. تفاوت های جنسیتی، تفاوت هایی است که در ویژگی های جسمانی، روانی و نقش ها و کارکردهای اجتماعی افراد تعریف یا پذیرفته شده است و این امر ناشی از تفاوت های در جنسیت مردان و زنان است. در کنار این واژه، اصطلاح دیگری نیز وجود دارد که از آن به «نقش های جنسیتی» تعبیر می شود. نقش های جنسیتی، نقش های اجتماعی محول شده به یک جنس خاص که ناشی از تفاوت در جنسیت است؛ مثلا نقش پدری یا مادری، زنی یا شوهری، خواهری یا برادری، دختری یا پسری، عروس یا داماد و ... [1]
 

یکی از نظریاتی که در حوزه یادگیری اجتماعی مطرح شده است و می تواند راهگشای تببین تفاوت جامعه پذیری جنسیتی و یادگیری اجتماعی باشد، نظریه ایست که آلبرت بندورا[2] (روان شناس و استاد دانشگاه استنفورد آمریکا) آن را در دهه 1990 مطرح کرده است.
آلبرت بندورا بر این عقیده است که خانواده و به طور خاص والدین نقش بسیار مهمی در آموختن گزاره های رفتاری به فرزندان خویش دارند. فرزندان با مشاهده رفتار والدین و نیز تجربه های بدرفتاری از سوی والدین رفتارهای سلطه پذیری و نیز سلطه جویی را می آموزند. او بر این عقیده است که فرزندان می آموزند که پدر و جنس نر باید همیشه سلطه جو باشد و زن و جنس ماده باید همیشه سلطه پذیر باشد.[3]
 

با مطرح شدن نظریه «آلبرت بندورا» برخی از اندیشمندان بر این باور شدند که فرایند جامعه پذیری گرایش ها و نیز هویت جنسیتی از طریق انتقال به فرزندان در خانواده درونی سازی  شده و سبب مسلط شدن مردان بر زنان می شود. قصه ای که در طول تاریخ همیشه تکرار شده است.
این نوع یادگیری باعث شده است که از زنان تصویر آرام، مطیع، منفعل، عاطفی و وابسته و از مردان تصویری مستقل، استوار، شایسته، و توانا و مصمم ترسیم می نماید و در چنین شرایطی زنان نقش جنسیتی سنتی مطیع بودن و در مقابل مردان، نقش سلطه گرای مردانه را می پذیرند.[4]
با پذیرش نظریه بندورا، جامعه پذیری جنسی یک امر ذاتی و وراثتی در وجود انسان نیست، بلکه جنسیت و هویت جنسیتی امری است برآمده از برساخت های اجتماعی. بدین معنا که صفات های خاص زنانه و مردانه حاصل رفتارها و انتخاب های اجتماعی است نه نشان از یک ذات زنانه و مردانه. زن در سرشتش سلطه پذیر نیست بلکه آنچه او را سلطه پذیر می کند، جامعه است و دستورهای موجود در آن.  
 

بر اساس ادله فلسفی مرد یا زن بودن دراصل انسان بودن، خلل و نقصی را ایجاد نمی کند. به سخن دیگر اینکه انسانی زن باشد یا مرد، نمی توان از انسانیت او کاست یا بدان افزود چرا که جنسیت یک امر عرضی است که عارض بر ذات می شود، و یک امر ذاتی تا تفاوت جوهری را ایجاب نماید.
یکی از این دلایل که در سخن متفکران اسلامی بیان شده است، دلایلی است که ابن سینا در کتاب شفا آورده است.[5]
 

اسلام برای تفاوت های جنسیتی، واقعیتی را قرار داده است و تفاوت های میان آن دو را یک امر واقعی می داند. ولی سخن در این است که جنسیت هیچ نقشی در اصل انسانیت ندارد، یعنی موجب نقص و کمال یا شدت و ضعف در انسان بودن نمی شود، اما با پذیرش اصل تفاوت این را نیز قایل است که جنسیت در حقوق و وضع قوانین تاثیرگذار است و موجب تفاوت های حقوقی می گردد.[6]
استاد مطهری (ره) با پذیرش تکوینی تفاوت های جنسیتی زن و مرد اینگونه بیان می دارد: «از نظر اسلام این مسئله هرگز مطرح نیست که آیا زن و مرد دو انسان متساوی در انسانیت هستند یا نه؟... از نظر اسلام زن و مرد هر دو انسانند و از حقوق انسانی متساوی بهره مندند. آنچه از نظر اسلام مطرح است، این می باشد که زن و مرد به دلیل این که یکی زن است و دیگری مرد، در جهات زیادی مشابه یکدیگر نیستند... خلقت و طبیعت آن را یکنواخت نخواسته است و همین جهت ایجاب می کند که از لحاظ بسیاری از حقوق و تکالیف و مجازات ها وضع مشابهی نداشته باشند.»[7]